وصیت نامه ها از جهت شرایط صحت به دو دسته ذیل تقسیم می شود:

1) وصیت کتبی- کتبی بودن مطالب مندرج در وصیت نامه از اهمیت خاصی برخوردار است. زیرا از آنجاییکه آخرین نوشته (وصیت کننده) به عنوان آخرین اراده وی تلقی می شود، لهذا جهت اطمینان خاطر موصی له (کسیکه به نفع او وصیت شده) ضمن اینکه قانونگذار اختیار هرگونه تغییری را داده، به همین جهت از نظر قانونی وصیت شفاهی قابلیت استناد ندارد.

2) وصیت شفاهی: این نوع وصیت به آن دسته ای اطلاق می شود که در موارد اضطراری مانند جنگ و زلزله نمی توان تشریفات نوشتن وصیت نامه را رعایت کرد، و بدین جهت در حضور دو شاهد به طور شفاهی بعمل می آید، مشروط بر اینکه یکی از شاهدان مفاد وصیت نامه را با تاریخ روز، ماه و سال تنظیم کند و به امضای حاضران برساند.

البته اگر وصیت کننده تا زمان عادی شدن شرایط در قید حیات باشد، باید وصیت نامه ی خویش را با تشریفات صحیح قانونی تنظیم کند. بنابراین ممکن است شخصی شفاهاً وصیت کند و ورّاث هم به وصیت او عمل کنند، لیکن چنانچه بین آنها اختلافی وجود داشته باشد، برای اثبات آن در دادگاه با مشکل روبرو خواهند شد.

نا گفته نماند که موصی می تواند در هر شرایطی از وصیت خود برگردد و وصیت دومی بعد از وصیت اول خود صادر کند. در این صورت وصیت دوم مورد پذیرش است و به اجرا درمی آید.




بر اساس ماده 825 قانون مدنی وصیت بر دو قسم است: تملیکی و عهدی.

همچنین بر اساس ماده 826 قانون مدنی:

وصیت تملیکی عبارت است از اینکه کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجاناً تملیک کند.
وصیت عهدی عبارت است از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مامور مینماید.
وصیت کننده موصی، کسی که وصیت تملیکی به نفع او شده است موصی له، مورد وصیت موصی به و کسی که به موجب وصیت عهدی ولی بر مورد ثلث یا بر صغیر قرار داده میشود وصی نامیده میشود.




از لحاظ اصولی نوشتن وصیت نامه به سه طریق زیر انجام می شود:

الف) وصیت نامه خودنوشت
وصیت نامه خودنوشت به خط وصیت کننده است و دارای تاریخ به روز، ماه و سال به همراه امضای وصیت کننده است. لازم به ذکر است به لحاظ پنهان نگاه داشتن وصیت نامه و نیز به جهت تن ندادن به هزینه های محضر، برخی این نوع وصیت را ترجیح می دهند. در حالی که ممکن است به دلیل نداشتن اطلاعات حقوقی و در اثر اشتباهات قانونی، موارد خلاف مقررات در متن وصیت نامه درج شوند.

به عنوان مثال، فردی که قصد نوشتن وصیت نامه خودنوشت را دارد و بر اساس آن، می خواهد یکی از فرزندانش را از ارث محروم کند، با نوشتن چنین وصیت نامه ای، بدون دارا بودن اطلاعات حقوقی مورد نیاز در این زمینه، تصور می کند که اموالش در زمان پس از فوت، به طریق دلخواه و مورد نظر به وراثش منتقل شده و فرزند محروم از ارث البته به تصور خودش، هیچ بهره و سهمی از این اموال نخواهد برد. لیکن باید بدانیم بر اساس ماده 843 قانون مدنی: وصیت به زیاده بر ثلث ترکه، نافذ نیست؛ مگر به اجازه وراث و اگر بعضی از ورثه اجازه دهد، فقط نسبت به سهم او نافذ است.

با این توصیف، افراد تنها می توانند تا میزان یک سوم از اموال خود را وصیت کنند و در صورت وصیت بر بیش از آن، نیاز به تایید و تنفیذ ورّاث می باشد. بر این اساس، دو سوم باقیمانده اموال، طبق قانون ارث بین وراث تقسیم می شود؛ زیرا کسی نمی تواند در وصیت نامه خود، وراث خود را از ارث محروم کند مگر اینکه در زمان حیات، تکلیف اموال خود را مشخص کرده باشد.

ب) وصیت‎نامه سرّی
وصیت نامه سرّی، وصیتی است که توسط موصی امضاء و لاک مهر می شود و در اداره ثبت محل اقامت او یا محل دیگری که در آیین نامه وزارت دادگستری معین شده است، به امانت گذارده می شود. بنابراین چنین مواردی مخلوطی از وصیتنامه رسمی و خود نوشت است. لیکن برخلاف وصیت خودنوشت به خط هر کسی می تواند باشد اما به طور مسلّم باید به امضای شخص وصیت کننده برسد و طبق قانون باید به اداره ثبت محل اقامت وصیت کننده یا در مکانی که آیین نامه مذکور تعیین کرده تحویل داده شود. البته طبق قوانین امور حسبی، شخص بی سواد نمی تواند وصیت‎نامه ی سرّی تنظیم کند.

ج) وصیت نامه رسمی
بهترین نوع وصیت نامه، وصیت نامه رسمی است؛ زیرا امکان دخل و تصرف و جعل در آن وجود ندارد. به علاوه با ثبت این نوع از وصیت در دفاتر اسناد رسمی، نگرانی های ناشی از گم شدن، تحریف شدن و از بین بردن وصیت نامه از بین می رود و اراده وصیت کننده از خطرات و وقوع حوادث مصون می ماند.
وصیت نامه رسمی، سندی رسمی و لازم الاجرا به شمار می رود و مفاد آن خواه ناظر به اموال منقول باشد و خواه ناظر به اموال غیرمنقول، بدون نیاز به حکم دادگاه، قابل اجرا است و اسناد عادی تاب مقاومت در مقابل اسناد رسمی را ندارند. به عنوان مثال، دادگاهی که گواهی حصر وارثت را صادر می کند، به موضوع صحت اصالت سند و نیز رعایت تشریفات و سایر امور لازم درباره وصیت نامه عادی، به نحوی که در قانون امور حسبی و سایر قوانین مقرر شده است، وارد نشده و رسیدگی نمی کند و فقط مراتب ارایه وصیت مزبور را در گواهی حصر وراثت ذکر می کند و چنانچه از حیث ثلث و مازاد بر آن اختلافی وجود نداشته نباشد، وصیت نامه بدون هیچ گونه منعی قابل اجرا خواهد بود.