شما حتما مفهوم کلّی وصیت نامه و هدف از وصیت کردن را می­ دانید اما ممکن است با انواع وصیت ­ نامه و قوانین مربوط به آن آشنایی کافی نداشته باشید. این واژه از نظر قانونی اصطلاحات و ملزوماتی در بر دارد که لازم است آنها را بشناسید تا در صورت نیاز از دانسته های خود استفاده کنید. در این مطلب قصد داریم شما را با تعریف، اصطلاحات مربوط به وصیت ­ نامه و انواع آن آشنا کنیم؛ با ما همراه باشید.

تعریف وصیّت نامه

به زبان ساده به سندی مکتوب که فرد برای تعیین تکلیف دارایی های خود و یا سفارش به انجام کارهایی بعد از فوتش برای ورثه باقی می گذارد، وصیت نامه می گویند. این سند دارای انواع مختلفی است و تنظیم آن از نظر قانونی شرایطی دارد که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد. قبل از آشنایی با قوانین وصیت ­نامه بهتر است با اصطلاحات مربوط به آن آشنا شوید تا در صورت لزوم به آنها مراجعه کنید.

 همین حالا در «وصیت ساز» عضو شوید و وصیت نامه خود را آنلاین و رایگان تنظیم کنید. برای شروع اینجا کلیک کنید.

اصطلاحات مرتبط با وصیّت

در قانون مدنی در رابطه با وصیّت اصطلاحاتی وجود دارد که ابتدا باید آنها را بشناسیم:

ورثه:

این واژه را حتما تا کنون شنیده اید. در اصطلاح قانونی ورثه به کسانی گفته می شود که از شخصِ نویسنده­ ی وصیت نامه به صورت نسبی یا سببی ارث می برند.

موصی:

شخصی که نگارنده­ ی وصیت نامه است و طبق آن تکلیف دارایی خود را مشخص کرده؛ البته در ادامه، شرایط مربوط به آن و اینکه موصی در خصوص چه مقدار از اموالش می تواند تصمیم بگیرد، توضیح خواهیم داد.

موصی لَه:

به فرد یا افرادی گفته می شود که موصی برای آنها از مقدار اموالی که می تواند راجع به آنها تصمیم بگیرد سهمی گذاشته است.

شرایط الزامی بودن نوشتن وصیّت نامه

موقعیت هایی وجود دارد که شخص باید حتما در رابطه با تعیین تکلیف اموالش وصیت نامه بنویسد که در ادامه به اختصار بیان می کنیم:

• زمانی که شخص، مال یا اموالی را در مکان یا حسابی مخفی کرده و یا از کسی طلبکار است که ورثه از آنها بی اطلاع هستند و ممکن است حقشان ضایع شود.
  
• وقتی موصی، فرزند دیوانه یا صغیری دارد که باید حتما برای آنها سرپرست تعیین کند.
• زمانی که موصی، بدهکاری مالی دارد و طلبکار هم برای گرفتن حق خود سندی در دست ندارد و ممکن است فرد موصی یعد از فوتش به او مدیون بماند.
• وقتی موصی، واجباتی مانند خمس و زکات را پرداخت نکرده یا اعمالی مانند نماز، روزه و حج را به جا نیاورده و یا مرتکب گناهی شده که باید کفّاره بدهد.
• گاهی هم شخص، امانت دار کس دیگری بوده و فردی که صاحب امانت است مدرکی ندارد و ورثه هم اطلاعی از این موضوع ندارند.

شرایط طرفین وصیت چیست؟

طبق قانون مدنی طرفین وصیت اعم از موصی و وصی باید شرایطی داشته باشند تا وصیت او صحت داشته باشد. مثلا از جمله شرایط صحت وصیت ­نامه می ­توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- شرایط موصی

1. بلوغ
2. دارای عقل
3. دارای اختیار و توانایی برای اداره و تصرف در اموال خود
4. عدم اقدام به خودکشی

2- شرایط وصی

1. بالغ
   
2. مسلمان
3. قابل اعتماد

حکم وجود دو وصیت نامه ؛ به کدامیک باید استناد کرد؟

گاهی اوقات نیز موصی از وصیت خود بر­می­ گردد و وصیت جدیدی می ­نویسد؛ در چنین شرایطی اگر مدرکی وجود داشت که وصیت اول باطل است، وصیت دوم مورد پذیرش است و باید اجرا شود.اما اگر مدرکی نبود در مورد احکامی که در دو وصیت نامه راجع به یک چیز به دو صورت متفاوت وصیت شده، طبق دومی عمل می شود و مابقی احکام در هر دو سند باید اجرا شوند.

اقسام وصیت نامه کدامند؟

بر اساس قانون مدنی وصیت به دو بخش تقسیم می گردد؛ وصیت تملیکی و وصیت عهدی. در ادامه به تعریف و توضیح هر یک از آنها به تفصیل پرداخته شده است. توجه داشته باشید که این دو دسته تنها به ماهیت وصیت ­نامه اشاره دارد و ارتباطی با انواع وصیت­ نامه که در ادامه آمده، ندارد.

1- وصیت تملیکی

اگر شخصی مال یا منفعت مال خویش را (در وصیت­نامه) برای فرد دیگری وصیت کند، این وصیت نامه را تملیکی می­نامند. در این صورت اموالِ شخص متوفی پس از مرگ به تملک دیگری درمی­آید. تا زمانی که موصی زنده است، قبول موصی­له شرط نیست؛ چرا که ممکن است موصی از تصمیم خود مصرف شود. اما در صورتی­که موصی له بعد از فوت موصی، وصیت را قبول کند، دیگر نمی­تواند آن را رد کند و تمّلک موضوع وصیت تحقق می یابد.

2- وصیت عهدی

در اصطلاح حقوق، وصیت عهدی به وصیتی گفته می ­شود که در آن موصی از موصی ­له بخواهد تا عملی را برای او انجام دهد؛ مثلا از او بخواهد که بدهی ­های او را پرداخت کند. تا زمانی که موصی زنده است، موصی له می تواند با آن مخالفت کند و یا آن را نپذیرد، اما پس از فوت موصی، موصی­ له باید طبق وصیت شخص متوفی عمل کند.

انواع وصیت نامه کدامند؟

به طور کلی دو نوع وصیت ­نامه وجود دارد. وصیت­نامه شفاهی و کتبی.

1- وصیت ­نامه شفاهی

وصیت­ نامه شفاهی شرایطی دارد و در صورتی قابل قبول است که موارد زیر در آن رعایت شده باشد:

• شیوه تنظیم: وصیت باید در حضور دو شاهد بیان شود.
• محل تنظیم: در موارد ضروری که امکان نوشتن وجود ندارد؛ مثل زلزله، سیل، جنگ و …
  
• شرایط تنظیم: یکی از شاهدان مفاد وصیت ­نامه را با تاریخ روز، ماه و سال تظیم کند و حاضران دیگر آن را امضا کنند.
  

میزان اعتبار: از لحاظ اعتبار، وصیت­ نامه ­ی شفاهی دارای ارزش و اعتبار کمتری نسبت به وصیت ­نامه کتبی است. به­ علاوه اگر موصی تا عادی شدن شرایط در قید حیات باشد، باید وصیت­نامه­ ی خود را با تشریفات قانونی تنظیم کند.

حکم وصیت ­ نامه شفاهی در دادگاه چیست؟

وصیت­ نامه باید طبق قواعد قانونی و احکام نگارش شده و به صورت رسمی، خودنوشت یا سری تنظیم شود؛ در غیر این صورت معتبر و در مراجع رسمی مثل دادگاه قابل قبول نیست.

تبصره: طبق ماده 294 قانون امور حسبی، اگر اشخاص ذی­نفع در ارث، وصیت شفاهی متوفی را قبول و به صحت آن اقرار کنند، این وصیت­نامه صحیح و مورد پذیرش است.

2. وصیت ­نامه کتبی

وصیت نامه کتبی دارای انواع و اقسام مختلفی است که هر کدام شرایط خاص خود را دارند. انواع وصیت ­نامه ­های کتبی را می ­توان در یکی از گروه­های زیر قرار داد:

1. وصیّت نامه خودنوشت (دست نویس)

طبق ماده 278 قانون امور حسبی، وصیت­ نامه خودنوشت نوعی سند معمولی است که به دست خودِ موصی نوشته می شود.

شیوه تنظیم: وصیت ­نامه خود نوشت باید دارای تاریخ روز، ماه و سال به خطِ متوفی باشد. همچنین وجود امضای موصی واجب است و اثر انگشت و مهر او جایگزین امضایش نمی ­شود.

نکته: اگر پس از امضا تغییراتی در وصیت ­نامه داده شود، باید مجددا توسط موصی امضا شود؛ در غیر این صورت فاقد اعتبار است.

محل تنظیم: نیاز به مکان خاصی نیست.

شرایط تنظیم: از جمله شرایط تنظیم وصیت ­نامه ­ی خودنوشت این است که به خطِ خود موصی نوشته شده باشد؛ بنابراین اگر موصی سواد نداشته باشد و فرد دیگری غیرازموصی وصیت نامه را نوشته باشد تنها در صورت داشتن تاریخ و امضای متوفی و شهود معتبر که احراز آن توسط قاضی صورت می گیرد قابل اعتبار است.

میزان اعتبار: هرچند وصیت خودنوشت معتبر است، اما اعتبار آن نسبت به دیگر وصایای کتبی کمتر است، چرا که امکان تحریف یا از بین رفتن در آن وجود دارد.

2. وصیّت نامه محضری (رسمی)

این نوع سند مانند دیگر اسناد در دفترخانه های رسمی تنظیم می شود و از لحاظ قانونی به راحتی قابل اثبات است و مفاد آن به هیچ عنوان پس از مرگ موصی قابل تغییر نیست.

شیوه تنظیم: شیوه تنظیم وصیت ­نامه رسمی همانند سایر اسناد رسمی است. به این صورت که مفاد آن در سند مالکیت قید شده و خلاصه­ ی آن به دفتر املاک فرستاده می شود. البته این خلاصه در دفتر املاک ثبت نمی­ شود مگر بعد از فوت موصی و احراز این موضوع که اختلافی در بین وراث نیست.

• محل تنظیم: دفتر اسناد رسمی
  
• شرایط تنظیم: طبق ماده 277 قانون امور حسبی تنظیم وصیت ­نامه رسمی و اعتبار آن همانند اسناد تنظیم شده در دفتر اسناد رسمی است. به همین دلیل تشریفات و شرایط خاصی ندارد و مانند دیگر اسناد رسمی تنظیم می­ شود.
  
• میزان اعتبار: اعتبار آن از وصیت ­نامه خودنوشت و سری بیشتر است.
  

3- وصیّت نامه سرّی:

این سند می تواند به خط موصی یا شخص دیگری باشد امّا حتما باید امضاء وصیت کننده را داشته باشد؛ این وصیت نامه نزد اداره­ی ثبت محل اقامت موصی یا محل های قانونی دیگر به امانت می ماند و به همین دلیل سرّی خوانده می شود.

• شیوه تنظیم: این وصیت ­نامه باید توسط موصی، امضاء، لاک و مهر شود و در اداره ثبت محل اقامت یا محل دیگری که توسط آیین نامه وزارت دادگستری معین شده به امانت گذاشته شود.
• محل تنظیم: اداره­ ی ثبت محل اقامت موصی (وصیت کننده)
  
• شرایط تنظیم: از جمله شرایط این وصیت ­نامه این است که باید به امضاء وصی برسد و نیازی به نوشتن یا شرح تاریخ توسط وصی ندارد. اما اگر موصی قدرت تکلم نداشته باشد، باید تمام وصیت ­نامه را به خط خود بنویسد و امضا کند. پس از آن در حضور مسیول دفتر رسمی روی نوشته­ ی خود بنویسد که وصیت مربوط به اوست و مسیول دفتر هم باید روی پاکت وصیت­ نامه بنویسد که این عبارت را موصی در حضور او نوشته است.
  

طبق ماده 75 قانون ثبت، وصیت­نامه سری باید در لفافی پیچیده شده و لاک و مهر شود. پس از آن مسیول دفتر باید پاکت یا لفاف را مهر کند و در دفتر مخصوصی، نام امانت­ گذار، تاریخ امانت و اسامی شاهدان (در صورت حضور) را قید کرده و رسید آن را به موصی بدهد. لازم به ذکر است که افراد بی سواد نمی توانند وصیت نامه سری تنظیم کنند.

میزان اعتبار: نسبت به وصیت ­نامه رسمی دارای اعتبار کمتری است.

شاهد در وصیت نامه

در تنظیم برخی وصیت نامه ها از جمله وصیت نامه اضطراری که مربوط به شرایط جنگ، بیماری و شرایط خاص می باشد شخص می تواند وصیت خود را به صورت شفاهی و در حضور شاهدان بیان کند. البته به شرطی که مفاد وصیت نامه از جمله تاریخ ، روز، ماه و سال توسط یکی از شاهدان تنظیم شود و به امضای حاضرین برسد.

هنگام نوشتن وصیت­ نامه به چه نکاتی باید توجه کرد؟

در هنگام نوشتن وصیت ­نامه نکاتی هست که حتما باید رعایت شود. به برخی از این موارد در قسمت زیر اشاره شده است:

• برای تنظیم و نوشتن وصیت­ نامه باید به متخصصان مربوطه که به مسایل وصیت آشنایی کامل دارند، مراجعه کرد.
• وصی انسان باید فردی قابل قبول باشد؛ به طوری که اطمینان داشته باشیم به وصیت عمل خواهد کرد.
• در هنگام نوشتن وصیت بهتر است چند فرد معتمد به عنوان شاهد حاضر باشند.
• تا زمانی که موصی در قید حیات است باید هر سال وصیت ­نامه مورد بررسی قرار بگیرد تا در صورت نیاز به تغییر اصلاح شود.
• موصی تنها می­ تواند درمورد یک سوم از اموالش وصیت کند. بهتر است موصی پیش از وصیت به ثلث (یک سوم) به این موضوع توجه داشته باشد که وارثان او نیازمند نباشند.
• برای پیشگیری از هرگونه مشکل احتمالی بهتر است موصی، وصیت خود را در دفتر اسناد رسمی ثبت کند.
• در صورتی که موصی مهریه­ ی همسر خود را نپرداخته باشد، جزء بدهی ­های او محسوب می شود که باید پس از مرگ از اصل اموالش پرداخته شود.
• بهتر است وصیت­ نامه در چندین نسخه تنظیم شود تا در صورت مفقود شدن یکی از آنها، وارثان دچار مشکل نشوند.

در این مطلب تلاش کردیم تا شما را با انواع وصیت نامه و شرایط وصیت کردن آشنا کنیم و با شرایط و قوانین وصیت آشنا شدید. ما در پرتال ساخت وصیت نامه آنلاین «وصیت ساز» تلاش کرده ایم تا تمامی موارد ذکر شده در بالا را بصورت آنلاین در اختیار شما قرار دهیم. برای ساخت وصیت نامه آنلاین خود بصورت رایگان از اینجا شروع کنید.

منبع این مطلب: وب سایت ترازو [لینک]