امروزه با استفاده از روش های پیشرفته کمکی تولید مثل، از قبیل اهدای جنین، اسپرم، تخمک و انجماد رویان برای بارداری استفاده می شود اما مسایل و مشکلات ویژه ای در مورد ارث کودکان آزمایشگاهی بروز کرده که در زمان های گذشته سابقه نداشته است به همین دلیل لازم است حتی به اختصار وضعیت کودک آزمایشگاهی در سیستم حقوقی ایران موضوع بحث قرار گیرد.

غلامرضا عابدینی، وکیل پایه یک دادگستری و حقوقدان در گفتگو با خبرنگار برنا با اشاره به وضعیت ارث کودکان آزمایشگاهی گفت: با توجه به این که مطابق ماده 861 قانون مدنی ایران، «نسبت» یکی از موجبات ارث شناخته شده است، مساله ارث کودکانی که از طریق تلقیح مصنوعی متولد می شوند، تابع ثبوت یا عدم ثبوت نسبت میان کودک و صاحبان اسپرم یا تخمک و یا رحم است درواقع چنانچه رابطه نسبی میان طفل و صاحب اسپرم از یک سوء و صاحب تخمک و یا رحم یا هر دو از سوی دیگر، به رسمیت شناخته شود، توارث میان آن ها نیز برقرار می شود و بر عکس هرگاه رابطه نسبی میان کودک و والدین ژنتیکی او برقرار نشود، مساله توارث میان آن ها نیز از بین می رود.

 همین حالا در «وصیت ساز» عضو شوید و وصیت نامه خود را آنلاین و رایگان تنظیم کنید. برای شروع اینجا کلیک کنید.

او در ادامه به حالات مختلف ارث اشاره کرد و افزود: 

به عقیده عموم فقها هرگاه تلقیح مصنوعی (داخل یا خارج رحم) با استفاد از اسپرم شوهر و تخمک و رحم زن صورت گیرد، کودک به صاحب اسپرم (شوهر) و زن صاحب تخمک یا رحم، منتسب خواهد بود و توراث میان آن ها برقرار می شود اما در صورتی که شوهر فاقد اسپرم بارور باشد ولی زن دارای تخمک بارور و رحم سالم باشد، معمولاً درمان ناباروری از طریق اهدای اسپرم صورت می گیرد که در این صورت هیچ گونه رابطه نسبی بین کودک و پدر وجود ندارد و این دو از یکدیگر ارث نمی برند چون «نسب » امری است که از زمان تشکیل نطفه ایجاد می شود.

عابدینی تصریح کرد: در صورتی که زوجه دارای رحم سالم ولی فاقد تخمک سالم باشد و زوج نیز دارای اسپرم سالم باشد، برای درمان ناباروری از تخمک زن دیگر استفاده می شود اما این سوال مطرح می شود که رابطه توارث کودک متولد شده با کدام یکی از دو زن صاحب تخمک یا رحم سالم است؟ پاسخ به این سوال جای بحث دارد چون حقوقدانان و فقها نظرات متفاوتی را بیان کردند اما عقیده بنده به عنوان یک حقوقدان این است که زن صاحب رحم، مادر شرعی و قانونی طفل است و زن صاحب تخمک، هیچ رابطه نسبی با طفل ندارد و ارثی هم از آن نمی برد اما برای کسانی که مادر طفل را صاحب تخمک می دانند، رابطه توارث تنها میان طفل و صاحب تخمک برقرار می شود و صاحب رحم با کودک تولد یافته هیچ گونه ارتباط نسبی نداشته و توارث نیز میان آن ها برقرار نخواهد شد البته برخی فقها نیز هستند که معتقدند عرف هر دو زن را مادر طفل می داند و مانعی هم وجود ندارد که کودکی صاحب دو مادر باشد ولی این نظریه از قوت فقهی لازم برخوردار نیست و به نظرم جای بحث ندارد.

این حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری در ادامه گفت: در مسیله اهدای جنین، شوهر فاقد اسپرم بارور و زوجه فاقد تخمک سالم و بارور ولی دارای رحم سالم است که در این صورت، معمولاً از جنین اهدایی استفاده می شود و این روش در ایران با تصویب قانون «نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور» مصوب 1382 صورت قانونی به خود گرفت. وضعیت توارث کودک متولد شده از طریق اهدای جنین با والدین طبیعی خود، تابع ثبوت رابطه نسبی و عدم آن است و صاحب اسپرم، پدر قانونی و شرعی طفل است و طبیعتا توارث میان آنها برقرار می شود اما وضعیت توارث میان کودک و زن صاحب تخمک یا صاحب رحم، مبتنی بر ثبوت نسب مادری است اما به اعتقاد من و برخی دیگر از حقوقدانان معیار و ملاک نسب مادری، تولد و زایمان است لذا مادر جانشین مادر شرعی و قانونی طفل است و رابطه توارث نیز میان طفل و زن صاحب رحم (مادر جانشین) برقرار خواهد شد.

عابدینی با تاکید بر اینکه قانون درباره کودکان آزمایشگاهی باید بازنگری شود، تاکید کرد: قانون درباره اهدای جنین به زوجین نابارور بسیار مختصر و ناقص است که البته شاید در آن زمان مصلحت حکم می کرده اینگونه مختصر به آن پرداخته شود تا بتواند نظر شورای نگهبان را جلب کند اما الان شرایط فرق کرده و تعداد زوجینی که از روش های آزمایشگاهی بچه دار می شوند رو به افزایش است پس پیشنهادات اساسی این است که اولا قانون مصوب اهدای جنین مورد بازنگری قرار گیرد تا نواقص و ابهامات آن برطرف شود و همچنین آیین نامه های آن تبدیل به قانون شود ثانیا حقوق و تکالیف زوجین در برابر فرزند آزمایشگاهی و همچنین حقوق طفل مشخص شود چرا که این بچه ها هم باید حق و حقوقی داشته باشند و نمی توان آنها را از ارث و 

سایر حقوق محروم کرد.

منبع: خبرگزاری برنا [لینک]