انواع وصیت و ماهیت آنها یکی از مهمترین موضوعات حقوقی است. و آشنایی با این عمل و مقررات قانونی مربوط به آن می تواند ما را در حل بسیاری از اختلافات مطرح در دادگاه یاری کند.
از طرفی از جمله مهمترین موضوعاتی که در دین اسلام هم نسبت به آن تاکید فراوانی شده است، عمل وصیت کردن است.
وصیت از ریشه وصی و در معنای لغوی آن به معنای عهد، فرمان دادن، سفارش کردن، و پرداختن به امور متوفی است و در اصطلاح حقوقی بدین معناست که یک فرد تکلیف امور مالی و غیرمالی خود را برای بعد از فوتش معلوم و مشخص کند، تا بازماندگان او بعد از فوت، دچار مشکل نشوند و از طرفی امور خودش نیز سر و سامان پیدا کند و اگر بدهی نیز داشته باشد بدهی هایش پرداخت شود.
ما نیز در این نوشتار قصد داریم به بررسی وصیت، انواع وصیت و مسایل مربوط به آن بپردازیم.
همین حالا در «وصیت ساز» عضو شوید و وصیت نامه خود را آنلاین و رایگان تنظیم کنید. برای شروع اینجا کلیک کنید.
افراد تا زمانی که در قید حیات هستند و زندگی می کنند این امکان را دارند که در اموال و دارایی های خود تصرف کنند، اما پس از فوت دیگر نمی توانند در اموال و دارایی های خود تصرف کنند و این اختیار از آن ها سلب می شود.
در حالی که ممکن است در طول حیات فرد خواسته ها و اهدافی داشته باشد و به آنها دست نیافته باشد، به همین خاطر در عالم حقوق عملی پیش بینی شده است که به موجب آن یک فرد بتواند امور مالی و غیرمالی خود را برای بعد از فوتش سازماندهی کند؛ به این عمل وصیت می گویند.
برای آشنایی بهتر و موثرتر با وصیت لازم است که با ارکان آن آشنا شویم.
بدین منظور ما در وصیت سه رکن داریم:
موصی، به کسی گفته می شود که عمل وصیت را انجام می دهد و برای انجام تصرفات مالی و غیرمالی بعد از مرگش وصیت می کند.
رکن دوم وصیت موصی له است و موصی له به کسی گفته می شود که به نفع او وصیت می شود.
رکن سوم نیز موصی به است و موصی به، به مال مورد وصیت گفته می شود.
انواع وصیت
وصیت به دو نوع وصیت تملیکی و وصیت عهدی تقسیم می شود.
وصیت تملیکی یکی از انواع وصیت است.
وصیت تملیکی به این معناست که کسی عین یا منفعتی از مال خود را برای زمان بعد از مرگش به دیگری رایگان تملیک کند.
در واقع این وصیت به فرد کمک می کند که تکلیف اموال خود را برای بعد از مرگ معین کند؛ برای مثال ، آنها را برای ساخت مسجد، مدرسه یا خیریه اختصاص دهد.
در این وصیت به شخصی که وصیت می کند، موصی به شخصی که وصیت به نفع او انجام شده، موصی له و به مورد وصیت موصی به گفته می شود.
در وصیت تملیکی برای اینکه مورد وصیت به تملیک موصی له دربیاید قبول لازم است؛ یعنی موصی له باید وصیتی را که به نفع او شده است قبول کند؛ برای مثال اگر موصی خانه اش را به نفع فرزندش وصیت کرده است فرزند باید وصیت را قبول کند تا خانه به تملک او در بیاید.
نکته قابل توجه این است که قبول موصی له نیز باید پس از فوت موصی ملاک عمل قرار گیرد؛ زیرا قبل از فوت حتی اگر وصیت را قبول کند، ممکن است که وصیت کننده از وصیت خود رجوع کند، پس ملاک ما برای تحقق وصیت قبول موصی له پس از فوت موصی می باشد.
از طرفی اگر موصی له قبل از فوت موصی مورد وصیت را رد کند بعد از درگذشت فرد می تواند آن را قبول کند و اگر پس از فوت موصی وصیت را قبول کند، دیگر نمی تواند آن را رد کند.
اگر موصی له قبل از فوت موصی وصیت را قبول کند و وصیت کننده نیز در زمان حیاتش از وصیت رجوع کند، دیگر لازم به قبول مجدد پس از فوت او نمی باشد.
اگر وصیت برای امور عام المنفعه مانند وصیت به فقرا و مساکین باشد، قبول وصیت از طرف آنها شرط نیست؛ همچنین در صورت وصیت بر فرد صغیر و مجنون رد و قبول وصیت بر عهده ولی او خواهد بود.
تا زمانی که موصی له وصیت را قبول نکرده است و در مورد آن دچار شک و تردید شده ورثه نمی توانند در اموال تصرف کنند ولی اگر تصمیم موصی له طولانی و باعث ضرر و زیان به اموال وورثه شد ، حاکم (قاضی) می تواند موصی له را اجبار کند که هرچه سریع تر تصمیم خود را مبنی بر رد یا قبول وصیت اعلام کند.
وصیت عهدی نیز یکی از انواع وصیت است. وصیت عهدی به این معناست که شخصی برای بعد از فوتش یک یا چند نفر را مامور انجام کارها و تصرفاتی نماید؛ مثل اینکه شخصی را وصی خود قرار دارد تا بعد از فوت او بدهی هایش را پرداخت کند.
در وصیت عهدی شخصی را که به موجب وصیت به عنوان ولی بر صغیر یا بر کارهای دیگر انتخاب شده است وصی می گویند.
پس در وصیت عهدی وصیت کننده فرد یا افرادی را برای اداره اموال خود و یا سرپرستی فرزندانش بعد از مرگ تعیین می کند و مسیولیت انجام آن ها را به او می سپارد.
وصیت کننده (موصی) نمی تواند نسبت به همه اموال خود تصمیم بگیرد و آن را به نفع دیگری وصیت کند.
یا اینکه به بعضی از وراث خود کمتر و به برخی بیشتر ببخشد. یا برخی از وراث را از ارث محروم کند. بلکه فقط می تواند تا یک سوم اموال خود را وصیت کند .
اگر وصیت نامه ای تنظیم شد که در آن کل اموال فرد به نفع یکی از وراث وصیت شده بود، آن وصیت، تنها نسبت به یک سوم اموال صحیح است و مازاد بر یک سوم در صورتی صحیح و نافذ است که سایر ورثه با آن موافقت کنند. پس وصیت بیش از ثلث ترکه نافذ نمی باشد.
همانطور که میدانید برای اینکه وصیت به نحو صحیح انجام شود و آثار حقوقی خاصی بر آن بار شود لازم است که شرایطی داشته باشد.
در ادامه به تفکیک به بررسی این شرایط می پردازیم.
کسی که وصیت می کند باید اهلیت داشته باشد به این معنی که مجاز به تصرف در اموال خود باشد و به سن قانونی رسیده باشد.
از طرفی وصیت کننده می تواند از وصیت خود برگردد و یا پس از اینکه وصیتی کرد بعد از آن وصیت دیگری نماید، که در این صورت وصیت دوم مورد پذیرش است و وصیت دوم اجرا می شود.
اگر فرد دست به خودکشی و اعمالی بزند که باعث جراحت و از بین رفتن او شود و پس از آن وصیت کند، اگر بر اثر این آسیب زدن به خود فوت کند، وصیت انجام شده باطل است و هیچ اثر حقوقی بر آن بار نمی شود؛ چرا که وصیت با سوء نیت انجام شده است.
موصی له کسی است که برای او و به نفع او وصیت شده است؛ لذا باید موجود باشد تا بتواند مالک منافع یا عینی شود که برای او وصیت شده است.،به همین خاطر نمی توان به نفع شخصی که فوت کرده است یا هنوز به دنیا نیامده است و صیتی انجام داد.
با همین استدلال جنین نیز باید زنده متولد شود تا وصیت برای او صحیح باشد.
اگر کسی جنینی را عمدا سقط کند تا وصیت انجام شده به او نرسد، در این صورت اموال به وراث جنین که همان پدر و مادر و یا سایر افراد خانواده او هستند می رسد.
وصیت کننده می تواند یک یا چند وصی را برای انجام وصیت خود تعیین کند. و در صورت تعدد وصی آنها باید مجتمعا به وصیت عمل کنند؛ یعنی تصمیم ها به اشتراک گذاشته شود، با هم تصمیم بگیرند و با هم و با موافقت یکدیگر انجام دهند، در این حالت عمل یکی از آن ها بدون موافقت دیگران نافذ نیست.
در صورتی هم که چند وصی تعیین شده اند ولی وصیت کننده قید کرده است که هرکدام مستقلا تصمیم بگیرند و عمل کنند، در این حالت هر کدام از آن ها باید به تنهایی مورد وصیت را انجام دهد.
همان طور که گفتیم موصی به همان مالی است که مورد وصیت قرار گرفته است.
این مال باید مالیت و منفعت عقلایی داشته باشد؛ یعنی چیزی باشد که قابل ارزش گذاری باشد و در نزد عرف نیز برای آن منفعتی متصور شده باشد، مثلا پشه ای را که در هوا پرواز می کند، نمی توان به ملکیت دیگری در آورد و از طرفی مال مورد وصیت باید حتما ملک وصیت کننده باشد و شخص نمی تواند اموال دیگری را برای خود وصیت کند.
همچنین وصیت باید تا یک سوم اموال انجام شود و بیشتر بر آن منوط بر تنفیذ وراث است.
وصیت و نحوه تنظیم آن از اهمیت زیادی برخوردار است؛ چرا که ممکن است اشخاص بخواهند برای بعد از خودشان و اداره اموال و دارایی ها بعد از فوت خود تعیین تکلیف نمایند و اداره آنها را به شخصی بسپارند بنابراین آشنایی با نحوه تنظیم آن از اهمیت زیادی برخوردار است.
گذشته از این در دین اسلام نیز وصیت بسیار مورد سفارش قرار گرفته است؛ لذا آگاهی از آثار و شرایط تنظیم یک وصیت نامه و اینکه فرد تا چه میزان از اموالش را می تواند وصیت کند از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا مانع بروز اختلافات زیادی در بین افراد می شود و از طرح پرونده های زیاد در دادگاه ها خودداری می کند.
در همین راستا موسسه حقوقی فرهنگ تفاهم نیز با در اختیار داشتن وکلای دادگستری ،مشاورین حقوقی مجرب و با تجربه می تواند شما را در حل سوالات و معضلاتی که ممکن است در این زمینه به وجود آید یاری کند.
وصیت عمل حقوقی است که به موجب آن شخص به طور مستقیم در اموال یا حقوق خود برای بعد از فوتش تصرف می کند.
وصیت نامه نیز سندی است که توسط فرد جهت تعیین تکلیف اموال و دارایی ها و یا انجام اموری برای بعد از فوتش تنظیم می شود.
انواع وصیت نامه یکی از مسایلی است که باید در رابطه با آن اطلاعات کاملی داشته باشیم؛ زیرا هریک از انواع وصیت نامه شرایط دارد که در صورت عدم رعایت آنها امکان بی اعتبار شدن آن وجود دارد.
در قانون امور حسبی برای وصیت نامه 3 شکل پیش بینی شده است؛ این سه شکل عبارتند از:
هر سندی که خارج از این سه شکل باشد به عنوان وصیت نامه قابل پذیرش نیست. اگر اشخاص ذی نفع که همان ورثه هستند به وجود وصیت نامه اعتراف کنند دادگاه آن را رد نمی کند. وصیت نامه باید کتبی باشد تا بتوان در دادگاه مورد استناد قرار بگیرد.
با شهادت نمی توان وصیت را اثبات کرد؛ بنابراین وصیت شفاهی پذیرفته نمی شود.
وصیت نامه خود نوشت
یکی از انواع وصیت نامه وصیت خود نوشت است.
همان طور که از نام آن مشخص است وصیتی است که توسط خود شخص نوشته می شود و دارای تاریخ روز، ماه، سال، به خط خود شخص وصیت کننده است و به امضاء او رسیده است.
وصیت نامه خود نوشت دارای فوایدی است ازجمله اینکه به وصیت کننده این امکان را می دهد که به طور پنهانی وصیت نامه اش را بنویسد و هزینه ای را هم نپردازد.
خطری که این نوع از وصیتنامه دارد این است که ممکن است از بین برود و در معرض تحریف قرار بگیرد؛ لذا اشخاص اگر اقدام به تنظیم وصیت نامه خود نوشته کرده اند باید آن را در محلی نگهداری کنند تا از دستبرد تحریف و از بین رفتن محفوظ بماند.
لازم است که وصیت نامه خود نوشت تماما به خط شخصی که می خواهد وصیت کند نوشته شود؛ بنابراین اگر کسی سواد خواندن و نوشتن ندارد نمی تواند این وصیت نامه را تنظیم کند و امکان دادن وکالت به دیگری برای نوشتن این نوع از وصیت نامه نیز وجود ندارد؛ یعنی وصیت نامه تنظیم شده توسط وکیل را نمی توان وصیت نامه خودنوشت نامید.
امضای وصیت نامه، وصیت کننده حتما باید وصیت نامه را امضا کند و مهر یا اثر انگشت جایگزین امضا نمی شوند و این امضا معمولا در پایان وصیت انجام می شود ولی اشکالی ندارد که وصیت کننده امضا را در آغاز وصیت نیز درج کند، حتی امضا می تواند در پاکت وصیت نامه نیز درج شود. به شرطی که احراز شود پاک جزو وصیت نامه است.
اگر بعد از امضاء وصیت نامه تغییراتی در آن داده شود، در واقع به منزله یک وصیت نامه جدید است که باید مجدد امضا شود و تاریخ در آن قید شود وگرنه اعتبار وصیت نامه خودنوشت را نخواهد داشت.
وصیت نامه خود نوشت سند عادی محسوب می شود؛ بنابراین وارثین و سایر اشخاص ذی نفع می توانند در اصالت آن اظهار تردید کنند؛ به این معنی که بگویند خط و امضا منتسب به وصیت کننده نیست.
در این صورت به عهده موصی له یعنی شخصی که به نفع او وصیت شده است می باشد که انتساب وصیت نامه به موصی را اثبات کند.
اگر به تاریخ وصیت و صحت آن اعتراض شود در این صورت کسی که ادعا دارد تاریخ وصیتنامه نادرست است یا تحریف شده است، باید این موضوع را در دادگاه ثابت کند.
کسی که وصیت نامه خود نوشت به آن سپرده می شود، باید بلافاصله بعد از اطلاع از تاریخ فوت موصی وصیت نامه را به دادگاه محل وقوع ترکه ارایه کند.
این نوع وصیت نامه ترکیبی از وصیت نامه خودنوشت و رسمی است؛ به این معنا که وصیت توسط موصی امضا و مهر می شود و سپس در اداره ثبت محل اقامت او یا محل دیگری که در آیین نامه وزارت دادگستری معین شده است، به امانت گذاشته می شود.
این وصیت نامه از این جهت ترکیبی از وصیت نامه رسمی و خود نوشت است که با وجود اینکه نزد مامورین رسمی تنظیم شده است، اما باید به طریقی که برای امانت اسناد در قانون ثبت اسناد مقرر گردیده است، در اداره ثبت به امانت گذاشته شود.
البته اگر وصیت کننده قدرت تکلم و حرف زدن نداشته باشد، در این صورت باید تمام وصیت نامه را به خط خود بنویسد و امضا کند و در حضور مسیول دفتر رسمی روی نوشته خود بنویسد که این برگ وصیت نامه اوست و در این حال مسیول دفتر ثبت نیز باید روی پاکتی که وصیت نامه در آن است بنویسد که عبارت مذکور را موصی در حضور او نوشته است.
یکی دیگر از انواع وصیت نامه، وصیت نامه رسمی وصیت نامه ای است که در دفتر اسناد رسمی تنظیم می شود و تابع تشریفات و مقررات اسناد رسمی است و اعتبار و رسمیت آن از وصیتنامه سری و خود نوشت بیشتر است.
وصیت نامه رسمی از آنجا که مثل اسناد رسمی تلقی می شود؛ لذا تشریفات خاصی ندارد و مانند سایر اسناد رسمی تنظیم می شود و اعتبار آن هم تابع همان شرایطی است که برای اسناد تنظیم شده در دفتر اسناد رسمی مقرر شده است.
وصیت نامه رسمی به لحاظ اعتبار مانند سایر اسنادی است که در دفتر اسناد رسمی تنظیم می شوند؛ بنابراین موضوع آن چه منقول باشد، چه غیر منقول بدون نیاز به حکم دادگاه قابل اجراست.
از طرفی تمام محتویات و امضاهای مندرج در آن رسمی و معتبر است و نمی توان نسبت به محتویات و امضا های آن اظهار تردید کرد و فقط می تواند نسبت به آن ادعای جعل را مطرح کرد.
ممکن است در موارد غیر عادی مثل جنگ و خطر مرگ فوری ومواردی از این قبیل رعایت تشریفات وصیت نامه ممکن نباشد و لازم باشد که فرد وصیتی را نیز انجام دهد و مطابق ماده 273 قانون امور حسبی چهار نوع وصیت نامه برای این موارد پیش بینی شده است.
بنابراین در این موارد نیاز به رعایت تشریفات وصیت نامه هانیست و هر گاه وضع فوق العاده پایان پذیرد اعتبار وصیت نامه فوق العاده ظرف یک ماه از تاریخ رفع حالت اضطرار از بین می رود؛ پس وصیت کننده پس از اتمام حالت غیرعادی ظرف یک ماه باید نسبت به تنظیم وصیت نامه به یکی از طرق قانونی اقدام نماید.
ماده 836 قانون مدنی در این زمینه مقرر می دارد:
« هرگاه کسی به قصد خودکشی خود را مجروح و مسموم کند یا عوامل دیگری از این قبیل را که موجب هلاکت است انجام دهد و پس از آن وصیت کند، آن وصیت در صورت هلاکت باطل است و هرگاه اتفاقا منتهی به فوت نشد، وصیت نافذ خواهد بود.»
شرایط بطلان وصیت به موجب ماده مذکور عبارتند از:
مرجع: این مطلب از وب سایت بنیاد وکلا اقتباس شده است. [لینک به متن اصلی]