حتما تا کنون با مفهوم تقسیم ارث یا ترکه برخورد کرده اید؟ برای ارث در قانون مدنی تعاریف و مقرراتی ذکر شده که هر شخص باید از آنها اطلاع داشته باشد. موضوع ارث و نحوه ی تقسیم آن بحث پیچیده ای است که تخصیص آن نیاز به دانش کافی دارد. در این مطلب سعی داریم تا به طور مفصل به این مفهوم بپردازیم مختصری پیرامون تقسیم ارث مادر، تقسیم ارث بین دختر و پسر، اختلاف در تقسیم ارث و تقسیم ارث زن توضیحاتی به شما ارایه دهیم. امیدواریم که پس از مطالعه ی این مطلب تمامی نیازها و پرسش های شما را پاسخ داده باشیم.

تعریف ارث

اموال یا حقوقی که از شخص متوفی پس از مرگ باقی می ماند در لغت ارث نامیده می شود و در اصطلاحِ حقوقی به معنای مال یا حقی است که پس از مرگ به بازماندگان متوفی تعلق می گیرد.

به شخصی که فوت کرده متوفی یا مورث می گویند و به اشخاصی که از او ارث می برند، وارث گفته می شود و مالی که از متوفی باقی مانده را ترکه یا ارث می گویند.

موجبات و طبقات تقسیم ارث یا ترکه کدامند؟

پیش از آنکه طبقات ارث را تعریف کنیم باید با دو مفهوم اصلی که در مسایل حقوقی زیاد به کار برده می شوند، آشنا شوید. این دو مفهوم چیزی نیستند، جز: بستگان سببی و نسبی.
 همین حالا در «وصیت ساز» عضو شوید و وصیت نامه خود را آنلاین و رایگان تنظیم کنید. برای شروع اینجا کلیک کنید.

به کسانی که به واسطه ­ی ولادت با متوفی نسبت دارند، بستگان نسبی می­ گویند؛ مانند: پدر و پسر (نسبت مستقیم) و دو برادر که توسط پدر و مادر با هم نسبت دارند (نسبت غیر مستقیم) .

به کسانی که به سبب ازدواج با متوفی نسبت دارند، بستگان یا خویشان سببی می گویند؛ مانند: رابطه ­ی بین داماد و پدرزن.

طبق ماده­ ی 861 قانون مدنی، دو مسیله موجب ارث بردن از متوفی می شود: نسب و سبب. در ماده ­ی بعد کسانی که به موجب رابطه­ ی نسب ارث می برند به سه طبقه تقسیم می شوند که هر کدام دارای دو درجه هستند.

درجه اول: پدر و مادر و فرزندان

طبقه اول

درجه دوم: نوه های متوفی (اولادِ اولاد)

طبقه دوم

درجه اول: مادربزگ و پدربزرگ (اجداد) و خواهر و برادر

درجه دوم: فرزندان خواهر و برادر (خواهرزاده­ها و برادر­زاده­ها) و پدر و مادر ِ اجداد

طبقه سوم

درجه اول: عموها، عمه ها، دایی ­ها و خاله ها

درجه دوم: اولاد عموها، عمه ها، دایی­ ها و خاله ها

باید بدانید که بر اساس ماد­ه­ی 863 در همان قانون، وارثین طبقه­ ی دوم زمانی ارث می برند که از طبقه ­ی اول کسی زنده نباشد و در مورد طبقه­ ی بعد نیز همین طور است.

موارد پیش از تقسیم ارث

گفتنی است که بر طبق مستندات قانون مدنی در ماده­ ی 869، حقوقی برای متوفی وجود دارد که باید پیش از تقسیم ارث از محل ترکه پرداخت شود:

1. قیمت کفن و حقوقی که متعلق به عین ترکه است، مانند عینی که متعلق به رهن است.
2. بدهی ها، قرض ها و واجبات مالی (خمس، ثلث و …) که بر گردن متوفی است.
3. وصیت هایی که متوفی کرده تا حداکثر میزان یک سوم (ثلث) از اموال او قابل پرداخت است و بیشتر از آن باید با اجازه و رضایت وارثین باشد.

حتما بخوانید:تنظیم وصیت نامه قانونی

موجبات انتقال ارث

در صورتی وارثان می توانند از متوفی ارث ببرند که اولا از او مالی به جا مانده باشد و دوما بین متوفی و وارث ها رابطه ی خویشاوندی (نسبی یا سببی) وجود داشته باشد. گفتنی است که در رابطه­ ی نسبی همیشه ارث منتقل می شود ولی در رابطه­ ی سببی در صورتی امکان انتقال ارث وجود دارد که توسط ازدواج دایم به وجود آمده باشد.

شرط دیگر آنکه مورث باید مرده و وارث در زمان فوت او زند بوده باشد؛ باید بدانید که جنین هم در صورت زنده متولد شدن از مورث خود ارث می برد. در صورتی که جنین مرده متولد شود از ارث محروم است، اما حتی اگر یک لحظه پس از تولد زنده باشد او وارث محسوب شده و طبق قانون ارث می برد.

ارث یا ترکه با توجه به شرایط مختلف به صورت­ های متفاوتی تقسیم می شود:

ارث زن از شوهر (سهم الارث زوجه)

اگر متوفی فرزند داشته باشد یک هشتم و اگر فرزند نداشته باشد، یک چهارم از ارث متوفی به او می­رسد.

ارث شوهر از زن (سهم الارث زوج)

اگر متوفی فرزند داشته باشد، یک چهارم و اگر متوفی فرزند نداشته باشد، نصف ارث به او می­رسد.

ارث اولاد از پدر

درصورتی­که متوفی پسر نداشته باشد و تنها یک دختر داشته باشد، تمام ارث به دختر او می رسد. اما اگر تمام اولاد متوفی دختر باشند، ارث بین آنها به صورت مساوی تقسیم می­ شود. در صورتی که متوفی هم دختر و هم پسر داشته باشد، پسران دو برابر دختران ارث خواهند برد.

تقسیم ارث پدری بین دختر و پسر

 برای این مورد چندین حالت وجود دارد : 
اگر وراث متوفی پدر و مادر و یک دختر باشند، سهم ارث پدر و مادر هرکدام یک ششم می باشد و ارث دختر سه ششم می باشد.  در اینجا یک ششم از ترکه اضافه می آید که باقی مانده به نسبت سهم هریک از وراث بین آنان تقسیم می شود مگر در حالتی که متوفی علاوه بر پدر و مادر دارای چند خواهر یا برادر نیز باشد، گرچه از ترکه سهمی ندارند ولی موجب خواهد شد که مادر نتواند بیش از یک ششم از ترکه ارث ببرد.
اگر وراث متوفی پدر و مادر و چند دختر باشند، سهم پدر و مادر هر کدام یک ششم  سهم دختران چهار ششم است.

اگر وراث متوفی پدر و مادر یا یکی از این دو باشد و ما بقی پسر و دختر باشند، سهم پدر و مادر هر کدام یک ششم  و و مابقی به نسبت دو به یک (پسر دو برابر دختر) بین پسر و دختر تقسیم می شود.

حالت دیگر این است که متوفی دارای پدر و مادر و یک و یا چند فرزند پسر باشد؛ در اینجا یک ششم به پدر و یک ششم به مادر می رسد و مابقی به پسر یا پسران متوفی می رسد .

شرایط ارث از مادر

به طور کلی ارث از مادر تفاوت چندانی با ارث از پدر ندارد و در این حالت نیز پسر دوبرابر دختر ارث می برد. البته استثنایاتی در این مورد وجود دارد چنانچه فرزندان از پدرهای متعدد باشند تقسیم ارث مادر بین دختر و پسر بصورت مساوی صورت می گیرد ولی اگر از یک پدر و مادر باشند. اگر در این زمینه به اطلاعات دقیق تری نیاز دارید پیشنهاد می کنیم مقاله قانون ارث از مادر را مطالعه کنید.

ارث از فرزند ؛ ارث پدر و مادر از فرزند فوت شده

در صورتی که تنها بازمانگان متوفی پدر و مادرش باشند (وراث طبقه ی اول) و فرزندشان اولاد یا نوه ای نداشته باشد، ارث فرزندشان (اولاد) بر سه قسمت تقسیم می­شود که دو سوم به پدر و یک سوم به مادر می رسد.

ارث خواهر و برادر از یکدیگر

در صورتی خواهر و برادر از یکدیگر ارث می برند که از طبقه ی اول (پدر، مادر، اولاد و نوه) هیچ یک از وراث باقی نمانده باشند و در طبقه ی دوم نیز پدر بزرگ و مادر بزرگ آنها در قید حیات نباشند.

• اگر متوفی فقط یک برادر یا  یک خواهر داشته باشد تمام ارث به او خواهد رسید.
• اگر دو یا چند برادر داشته باشد، تمامی اموال متوفی به مقدار یکسان بین آنها تقسیم خواهد شد..
• اگر دو یا چند خواهر داشته باشد تمام اموال متوفی به مقدار یکسان بین آنها تقسیم می­ شود.
• اگرهم خواهرو هم برادر داشته باشد، برادر دو برابر خواهرش ارث می ­برد.
• اگر متوفی خواهر یا برادری داشته باشد که ازمادر فقط نسبت خونی داشته باشند در صورت نداشتن خواهر و برادر هم خون پدری، اموال به تساوی بین آن ها تقسیم می شود.
• در صورتی که متوفی چند خواهر یا برادر هم خون پدری و چند خواهر و برادر هم خون مادری داشته باشد، یک سوم اموال به خواهر و برادر هم خون مادری می رسد که به تساوی بین آنان تقسیم خواهد شد و بقیه به نسبت دو به یک بین برادر و خواهر هم خون پدری خواهد رسید.
• در صورتی که متوفی چند خواهر یا برادر هم خون پدری و یک خواهر یا یک برادر هم خون مادری داشته باشد، یک ششم اموال به خواهر یا برادر هم خون مادری می رسد و ما بقیه به نسبت دو به یک بین برادر و خواهر هم خون پدری تقسیم خواهد شد.

تقسیم ارث یا ترکه در زمان حیات پدر چگونه است؟

در صورتی که پدر در زمان حیات خود وصیت کند که بعد از مرگ من اموال باید به این صورت تقسیم شود، در این صورت بعد از مرگ تنها در یک سوم موالش این وصیت نافذ است و دو سوم باقی به ورثه تعلق دارد. اما اگر پدر در زمان حیات و در سلامت کامل عقلی اموال را بین فرزندان تقسیم کند و یا به اصطلاح به آنها ببخشد، کاملا صحیح است؛ چرا که اختیار اموال خود را دارد.

تقسیم ارث به دولت ؛ چه زمانی ارث به دولت می­رسد؟

اگر فرد متوفی جز همسر خود خویشاوند دیگری نداشته باشد، یک چهارم اموال به همسرش ارث می ­رسد و مابقی اموالِ شوهر به نفع دولت ضبط می شود.

اگر تعداد همسران یک مرد بیش از یکی باشد، همان میزان ارث که برای زن مشخص شده به طور مساوی بین تمامی زن­ها تقسیم می شود یعنی در نهایت سهم کمتری به هر کدام از آنها می رسد.

تقسیم ارث قبل از مرگ مورّث

هر فرد در زمان حیات می تواند هر مقدار از اموالش را که می ­خواهد به دیگران (چه وارثان و چه غیر آنها) ببخشد. اما هیچ کدام از این بخشش ها، ارثیه یا سهم الارث نیست؛ چرا که مسیله­ ی ارث، صرفاً مربوط به بعد از مردن شخص می باشد.

در نتیجه اگر از میت مالی باقی بماند، باید بین تمام ورثه اش (همانطور که در احکام دین آمده) تقسیم شود و فرقی نمی کند که بعضی از وراث در زمان حیات او مالی از وی دریافت کرده باشند، یا خیر.

محرومیت از ارث

اگر متوفی بخواهد به برخی از وراث سهم کمتری برسد، می تواند تا یک سوم اموال را به نفع سایر وراث وصیت کند تا به کسی که مد نظرش است، ارث کمتری برسد. بنابراین محرومیت کلی افراد از ارث امکانپذیر نیست، به جز موارد زیر:

موانع انتقال ارث

بر اساس مواد درج شده در قانون مدنی، برای تعلق گرفتن ارث به ورثه، موانعی وجود دارد که برای شما بیان می کنیم:

1- قتل:

 طبق ماده­ی 880 قانون مدنی، اگر شخصی مورث خود را به عمد از بین ببرد و به قتل برساند، نمی تواند از او ارث ببرد.

2- لعان:

انکار کردن رابطه­ ی خویشاوندی را لعان می گویند؛ مثلا مردی که فرزند خود را به دلیلی طرد کند و مراسم لعان را برگزار کند، دیگر آن فرزند از پدر ارث نخواهد برد و فرزند او محسوب نمی شود.

3- کفر:

اگر وارث کافر باشد نمی تواند از مورث مسلمان خود ارث ببرد ولی وارث مسلمان می تواند از مورث غیر مسلمان خود ارث ببرد.

4- تولد از زنا:

مطابق ماده ­ی 884 قانون مدنی، فرزندی که از رابطه­ ی نامشروع به دنیا آمده، از پدر و مادر و اقوام آنها ارثی نمی برد؛ امّا اگر نامشروع بودن او راجع به یکی از والدین ثابت باشد و راجع به دیگری به دلیل اکراه یا تردید، نامشروع نباشد، از طرف دوم و اقوام او ارث خواهد برد.

مراحل تقسیم ارث یا ترکه

پس از صدور رای دادگاه اگر اموال باقی مانده از متوفی قابلیت تقسیم داشته باشد، پس از تصفیه­ ی بدهی ها بین ورثه تقسیم می شود. اگر قابلیت تقسیم وجود نداشته باشد، اول توسط دادگاه و از طریق کارشناس رسمی دادگستری، قیمت گذاری شده و به مزایده گذاشته می شود.

جالب است بدانید که در اکثر مواقع کسی غیر از خودِ ورثه در مزایده دادگاه شرکت نمی کند.  اگر خریداری به قیمت پایه کارشناسی شده پیدا نشود، اموال به مزایده رفته فروش نمی رود. در نهایت باید یکی از وراث سهم الارث دیگران را خریداری کند تا ترکه (ارثیه خانه پدری یا مال منقول موروثی) به او انتقال یابد.

اگر هیچ کدام از وراث یا شخص ثالث اقدام به خرید نکند پرونده بلاتکلیف باقی می­ ماند. رویه­ ی دادگاه ­ها چنین است که حتی در مرحله دوم مزایده هم اموال به کمتر از قیمت کارشناسی فروخته نمی ­شود.

اگر هرکدام از وراث به قیمت کارشناسی شده معترض باشند می توانند در فرجه قانونی به آن اعتراض کنند تا دوباره توسط کارشناسان ارزیابی شود.

آیا پس از مرگ شخص حساب های بانکی اش مسدود می شود؟

زمانی که شخصی فوت می­ کند تمامی حساب­ های بانکی او مسدود خواهد شد و تا زمان ارایه­ ی گواهی انحصار ورثه و پرداخت حق مالیات حق برداشت برای وارثین وجود نخواهد داشت. در واقع حق تقسیم ارث زمانی داده می­ شود که کلیه ی بدهی­ ها و دیون متوفی پرداخت، وصیت او انجام و هزینه های دفن و کفن او کم شده باشد.

مدت زمان تقسیم ارث

نحوه دریافت گواهی انحصار وراثت

برای دریافت گواهی انحصار وراثت ابتدا باید به اداره ثبت احوال مراجعه کرد تا موضوع فوت در کامپیوتر ثبت شود. با باطل شدن شناسنامه فرد فوت شده، گواهی فوت برای او صادر می شود. پس از صدور گواهی تمامی اموال او به صورت قهری به ورثه انتقال داده می ­شود. بعد از آن ورثه برای تعیین سهم خود به شورای حل اختلاف محل خود مراجعه کرده و گواهی انحصار وراثت را دریافت می کنند.

گاهی اوقات برخی از دعاوی منجر به اعتراض یکی از ورثه نسبت به سهم الارث می شود. در چنین مواردی فرد می تواند با کمک وکیل ارث اقدام به شکایت کند. در صورتی که چنین مشکلی برایتان پیش آمد، می ­توانید از طریق مشاور انحصار وراثت این موضوع را حل کنید.

یکی از اقدامات مهم پس از مرگ فرد تقسیم اموال او بین وراث است که به این عمل تقسیم ارث یا تقسیم ترکه گفته می شود. تقسیم ارث قوانین و شرایط خاص خود را دارد اما در اولین قدم باید بدانید که بهتر است به دنبال گواهی انحصار وراثت باشید که این کار توسط وکیل انحصار وراثت صورت می گیرد.

مرجع این مطلب وب سایت ای ترازو [لینک به مرجع]